تعویض مفصل زانو (آرتروپلاستی): روش جراحی، مزایا، عوارض و مراقبت‌های بعد از عمل
جراحی تعویض مفصل زانو یکی از مؤثرترین روش‌های درمان آرتروز پیشرفته و درد مزمن زانو است. در این مقاله با موارد نیاز، فواید، عوارض و مراقبت‌های پس از عمل آرتروپلاستی زانو آشنا شوید.
فهرست مطالب
تعویض مفصل زانو چیست؟
تعویض مفصل زانو یا Total Knee Replacement (TKR) که با نام آرتروپلاستی زانو نیز شناخته می‌شود، یکی از موفق‌ترین جراحی‌های ارتوپدی در سراسر دنیاست.
در این عمل، بخش‌های آسیب‌دیده از مفصل زانو (غضروف و استخوان‌های ساییده‌شده) با قطعات مصنوعی از جنس فلز، سرامیک یا پلاستیک‌های مخصوص جایگزین می‌شوند.
هدف این جراحی، کاهش درد، بهبود حرکت و بازگرداندن توانایی بیمار برای انجام فعالیتهای روزمره است.
این عمل معمولاً برای افرادی توصیه می‌شود که به آرتروز پیشرفته، تغییر شکل زانو (مثل زانو پرانتزی یا ضربدری) یا تخریب مفصل ناشی از روماتیسم یا آسیب‌های شدید دچار شده‌اند.
به طور معمول، بیماران بالای ۵۰ تا ۵۵ سال بیشترین کاندیدای این جراحی هستند، اما در موارد خاص ممکن است افراد جوان‌تر نیز به آن نیاز پیدا کنند.
در چه مواردی تعویض مفصل زانو توصیه می‌شود؟
جراحی تعویض مفصل زمانی انجام می‌شود که روش‌های غیرجراحی دیگر مؤثر نباشند. موارد شایع عبارت‌اند از:
- آرتروز پیشرفته زانو (Osteoarthritis):
زمانی که غضروف مفصل کاملاً از بین رفته و استخوان‌ها روی هم ساییده می‌شوند، درد مزمن و محدودیت حرکتی شدید بروز می‌کند. - روماتوئید آرتریت و سایر آرتریت‌های التهابی:
در مواردی که التهاب شدید باعث تخریب زودرس مفصل شده و درمان دارویی بی‌اثر باشد، تعویض مفصل راه‌حل اصلی است. - آسیب‌های شدید یا دفورمیتی زانو:
شکستگی‌های گسترده یا انحرافات زانو (پرانتزی و ضربدری) ممکن است به تخریب مفصل منجر شوند که با جراحی اصلاح می‌شود. - ناتوانی در انجام فعالیتهای روزمره:
وقتی فرد دیگر قادر به راه رفتن، بالا رفتن از پله‌ها یا حتی خوابیدن بدون درد نیست، جراحی ضرورت پیدا می‌کند. - عدم پاسخ به درمان‌های محافظه‌کارانه:
در صورتی‌که تزریق، داروهای ضد التهاب، فیزیوتراپی یا زانو‌بندهای طبی نتوانند علائم را کنترل کنند.
فواید تعویض مفصل زانو
این جراحی علاوه بر کاهش درد، تأثیر چشمگیری بر کیفیت زندگی بیمار دارد. از جمله فواید اصلی:
- کاهش درد: بیشترین مزیت این جراحی، از بین بردن درد مزمن و مداوم زانو است.
- افزایش توان حرکتی: بازگشت دامنه طبیعی حرکت و توانایی انجام فعالیتهای روزانه.
- اصلاح تغییر شکل: رفع دفورمیتی‌های زانو مثل پای پرانتزی یا ضربدری.
- افزایش استقلال فردی: بیماران پس از بهبودی می‌توانند بدون وابستگی به دیگران فعالیت کنند.
- دوام بالا: مفاصل مصنوعی امروزی بین ۱۵ تا ۲۰ سال عمر مفید دارند و در بسیاری موارد بیشتر نیز دوام می‌آورند.
معایب و عوارض احتمالی تعویض مفصل زانو
مانند هر عمل جراحی دیگر، آرتروپلاستی نیز ممکن است با عوارضی همراه باشد، که البته در صورت رعایت اصول پزشکی، احتمال بروز آن‌ها بسیار کم است:
- عفونت مفصل یا محل جراحی: نیاز به درمان آنتی‌بیوتیکی یا گاهی جراحی مجدد دارد.
- خونریزی و لخته خون (ترومبوز): مراقبت‌های بعد از عمل برای جلوگیری از آن بسیار مهم است.
- سفتی یا محدودیت حرکت: برخی بیماران نیاز به فیزیوتراپی طولانی‌مدت دارند.
- احساس درد باقی‌مانده یا خستگی مزمن: در درصد کمی از بیماران ممکن است درد ادامه یابد.
- لق شدن یا فرسایش پروتز: معمولاً در طولانی‌مدت (بیش از ۱۵ سال) ممکن است اتفاق بیفتد.
- دوره نقاهت طولانی: بازتوانی کامل ممکن است بین ۳ تا ۶ ماه زمان ببرد.
نکات کلیدی برای موفقیت در جراحی
- انتخاب جراح متخصص و باتجربه در ارتوپدی زانو حیاتی است.
- انجام منظم فیزیوتراپی بعد از عمل برای بازگشت حرکت مفصل ضروری است.
- رعایت نکات تغذیه‌ای، کنترل وزن و انجام تمرینات کششی توصیه‌شده به تسریع بهبودی کمک می‌کند.
- این عمل تنها زمانی پیشنهاد می‌شود که درمان‌های غیرجراحی دیگر مؤثر واقع نشده باشند.
جمع‌بندی نهایی
جراحی تعویض مفصل زانو یکی از موفق‌ترین و مؤثرترین روش‌های درمانی برای بیمارانی است که از آرتروز شدید یا تخریب مفصل زانو رنج می‌برند. این روش نه‌تنها باعث کاهش چشمگیر درد و بهبود حرکت مفصل می‌شود، بلکه به بیماران امکان می‌دهد تا دوباره فعالیتهای روزمره و زندگی عادی خود را از سر بگیرند.
هرچند مانند هر عمل جراحی دیگری، این روش نیز ممکن است با عوارضی همراه باشد، اما با انتخاب جراح باتجربه، رعایت مراقبت‌های پس از عمل و انجام فیزیوتراپی منظم، احتمال بروز مشکلات بسیار پایین خواهد بود.
در نهایت، تعویض مفصل زانو آخرین گزینه درمانی در آرتروزهای پیشرفته است که در صورت انجام درست، می‌تواند کیفیت زندگی بیمار را به‌طور قابل‌توجهی افزایش دهد و استقلال حرکتی از دست‌رفته را بازگرداند.
سؤالات متداول درباره تعویض مفصل زانو
چه زمانی باید برای تعویض مفصل زانو اقدام کرد؟
وقتی درد زانو مانع انجام کارهای روزمره شود و دارو یا تزریق تأثیری نداشته باشد، زمان جراحی فرا رسیده است.
دوره نقاهت بعد از جراحی چقدر است؟
معمولاً بین ۳ تا ۶ ماه طول میکشد تا بیمار بتواند به زندگی عادی بازگردد.
آیا مفصل مصنوعی دائمی است؟
عمر مفصل مصنوعی حدود ۱۵ تا ۲۰ سال است و در صورت مراقبت مناسب ممکن است بیشتر نیز دوام داشته باشد.
آیا بعد از عمل میتوان فعالیتهای ورزشی انجام داد؟
فعالیتهای سبک مانند پیادهروی، شنا یا دوچرخه ثابت مجاز است، اما حرکات پرفشار مانند دویدن یا پرش توصیه نمیشود.
آیا همه بیماران مسن می‌توانند این جراحی را انجام دهند؟
در صورتی که سلامت عمومی بدن مناسب باشد (قلب، ریه و عروق)، سن مانع انجام جراحی نیست.