استئوتومی زانو (Knee Osteotomy)؛ جراحی اصلاح محور پا و پیشگیری از آرتروز زودرس
درد زانو و تغییر شکل پا (مثل زانوی پرانتزی یا ضربدری) از مشکلات شایعی هستند که می‌توانند در طول زمان باعث ساییدگی مفصل و بروز آرتروز زودرس شوند. بسیاری از بیماران جوان و فعال که دچار این مشکلات هستند، نگرانند که مبادا در آینده به تعویض مفصل زانو نیاز پیدا کنند. خوشبختانه پیشرفت‌های جراحی ارتوپدی این امکان را فراهم کرده‌اند که با انجام استئوتومی زانو (Knee Osteotomy) بتوان محور پا را اصلاح و فشار را از روی بخش آسیب‌دیده مفصل برداشت تا روند تخریب زانو متوقف یا به تأخیر بیفتد.
در واقع، استئوتومی زانو نوعی جراحی اصلاحی و محافظه‌کارانه است که برخلاف تعویض مفصل، مفصل طبیعی زانو را حفظ می‌کند و تنها با تنظیم زاویه استخوان‌ها، به عملکرد طبیعی پا کمک می‌کند. این عمل برای افراد جوانی که هنوز در مراحل اولیه آرتروز قرار دارند یا دچار انحراف پا هستند، بهترین انتخاب محسوب میشود.
در ادامه، با جزئیات بیشتری درباره‌ی انواع استئوتومی زانو، نحوه انجام آن، مزایا، عوارض احتمالی و نکات مهم مراقبتی بعد از عمل آشنا می‌شوید.
فهرست مطالب
استئوتومی زانو چیست؟
استئوتومی زانو (Knee Osteotomy) یکی از روش‌های جراحی اصلاحی است که برای درمان انحراف زانو و جلوگیری از پیشرفت آرتروز در افراد جوان‌تر و فعال‌تر انجام میشود.
برخلاف تعویض مفصل زانو که مفصل طبیعی را با یک مفصل مصنوعی جایگزین می‌کند، در استئوتومی، محور استخوان‌ها تغییر داده میشود تا فشار وزن بدن از ناحیه‌ی آسیب‌دیده به بخش سالم‌تر زانو منتقل شود.
در واقع این عمل با هدف اصلاح راستای اندام تحتانی (پا) انجام میشود تا توزیع وزن متعادل‌تر شده و غضروف باقی‌مانده سالم‌تر بماند. نتیجه‌ی آن کاهش درد، تأخیر در نیاز به تعویض مفصل و حفظ مفصل طبیعی بدن است.
نحوه انجام استئوتومی زانو
کلمه‌ی “استئوتومی” به معنی برش استخوان است. در این عمل، جراح بخشی از استخوان ران (فمور) یا استخوان ساق (تیبیا) را برش می‌دهد، زاویه‌ی استخوان را اصلاح کرده و سپس با استفاده از پلیت و پیچ‌های مخصوص آن را ثابت می‌کند.
هدف از این اصلاح، جابجایی مرکز ثقل وزن بدن از ناحیه‌ی تخریب‌شده به ناحیه‌ی سالم‌تر مفصل است.
موارد انجام استئوتومی زانو (اندیکاسیون‌ها)
استئوتومی معمولاً در بیمارانی انجام میشود که:
- دچار آرتروز یک‌طرفه زانو (اغلب در قسمت داخلی یا مدیال زانو) هستند.
- دارای انحراف زانو (پرانتزی = واروس یا ضربدری = والگوس) می‌باشند.
- هنوز سن پایین‌تر از ۵۵ سال و فعالیت بدنی بالایی دارند.
- مفصل زانو هنوز سالم است و فقط یک بخش آن دچار تخریب شده.
- دامنه حرکتی زانو مناسب است و خشکی مفصل وجود ندارد.
- وزن بیمار نرمال است، چون چاقی مفرط میتواند نتیجه عمل را کاهش دهد.
انواع استئوتومی زانو
- استئوتومی تیبیا (High Tibial Osteotomy – HTO):
- شایع‌ترین نوع جراحی
- برای اصلاح زانوی پرانتزی (واروس)
- در این روش، استخوان درشت‌نی در قسمت بالایی برش داده و زاویه‌ی آن اصلاح میشود.
- استئوتومی فمور (Distal Femoral Osteotomy – DFO):
- مخصوص اصلاح زانوی ضربدری (والگوس)
- با برش و تغییر زاویه استخوان ران انجام میشود.
- تکنیک‌های برش (Open Wedge و Closed Wedge):
- در روش Open Wedge استخوان باز شده و فاصله با گرافت یا پلیت پر میشود.
- در روش Closed Wedge بخشی از استخوان خارج و سپس لبه‌ها به هم نزدیک می‌شوند.
فواید استئوتومی زانو
- 🕒 تأخیر در نیاز به تعویض مفصل زانو: گاهی تا ۱۰ تا ۱۵ سال زمان می‌خرد.
- 🦴 حفظ مفصل طبیعی بدن: مفصل اصلی زانو دست‌نخورده باقی می‌ماند.
- 💪 کاهش درد و بهبود عملکرد حرکتی: فشار از روی ناحیه آسیب‌دیده برداشته میشود.
- 🏃 امکان بازگشت به فعالیت‌های ورزشی: نسبت به بیمارانی که تعویض مفصل دارند، دامنه حرکتی و توان جسمی بیشتری دارند.
- ⚕️ پیشگیری از آرتروز زودرس: با اصلاح محور پا، روند ساییدگی مفصل به تعویق می‌افتد.
معایب و عوارض احتمالی استئوتومی زانو
هرچند استئوتومی روشی ایمن و مؤثر است، اما خالی از عارضه نیست. برخی از موارد احتمالی عبارت‌اند از:
- دوره نقاهت طولانی‌تر نسبت به تعویض مفصل (تا چند ماه)
- نیاز به فیزیوتراپی گسترده برای بازیابی حرکت طبیعی
- احتمال جوش نخوردن یا دیر جوش خوردن استخوان (Nonunion)
- بازگشت درد یا آرتروز در آینده در صورت رعایت نکردن مراقبت‌ها
- احتمال آسیب به عروق یا اعصاب (به ندرت)
- احتمال نیاز به تعویض مفصل در آینده – البته پس از جوش خوردن استخوان، تعویض مفصل کاملاً امکان‌پذیر است.
نتیجه‌گیری نهایی
استئوتومی زانو یک روش جراحی هوشمندانه برای اصلاح انحراف پا و جلوگیری از آرتروز پیشرفته است. این عمل گزینه‌ای عالی برای افراد جوان و فعال است که نمی‌خواهند در سن پایین به سراغ تعویض مفصل بروند.
با اصلاح محور پا، فشار از روی ناحیه‌ی فرسوده برداشته میشود و بیمار میتواند سال‌ها بدون درد و با مفصل طبیعی زندگی کند.
با این حال، انتخاب دقیق بیمار، مهارت جراح، و پیگیری توانبخشی بعد از عمل، تأثیر مستقیمی بر موفقیت جراحی دارد.
اگر در مراحل ابتدایی آرتروز زانو هستید یا دچار انحراف در محور پا هستید، استئوتومی میتواند گزینه‌ای ارزشمند برای حفظ مفصل طبیعی شما باشد.
سؤالات متداول جراحی اصلاحی زانو
آیا استئوتومی زانو درد دارد؟
عمل تحت بیحسی یا بیهوشی کامل انجام میشود. پس از عمل نیز با داروهای مسکن کنترل میشود، بنابراین درد قابلتحمل است.
چه مدت بعد از عمل میتوان راه رفت؟
معمولاً بعد از ۶ تا ۸ هفته بیمار میتواند با کمک عصا راه برود و پس از ۳ ماه به زندگی عادی بازگردد.
آیا این عمل جایگزین تعویض مفصل است؟
بله، در بسیاری از بیماران جوان میتواند تعویض مفصل را تا بیش از ۱۰ سال به تعویق بیندازد.
آیا استخوان بعد از برش، کاملاً جوش می‌خورد؟
در بیشتر بیماران بله، ولی رعایت تغذیه مناسب، پرهیز از سیگار و انجام فیزیوتراپی ضروری است.
آیا بعد از استئوتومی میتوان ورزش کرد؟
بله، پس از بهبودی کامل، فعالیتهایی مثل پیادهروی، شنا یا دوچرخهسواری مجاز هستند؛ اما از حرکات پرفشار باید اجتناب شود.