آسیبهای لیگامانی زانو؛ علائم، روش‌های درمان و جراحی‌های بازسازی رباطها و منیسک
زانو یکی از پیچیده‌ترین مفاصل بدن است و از مجموعه‌ای از رباطها، تاندون‌ها، منیسک‌ها و استخوان‌ها تشکیل شده که با هم هماهنگی کاملی دارند. این ساختار پیچیده باعث میشود که زانو در برابر آسیبهای ورزشی یا حرکات ناگهانی بسیار حساس باشد.
آسیبهای لیگامانی زانو به‌ویژه در ورزشکاران، بازیکنان فوتبال، بسکتبال، اسکی یا حتی افرادی که فعالیت بدنی زیادی دارند، شایع است. اگر این آسیب‌ها به‌موقع تشخیص و درمان نشوند، ممکن است منجر به ناپایداری مفصل، محدودیت حرکتی، و در نهایت آرتروز زودرس زانو شوند.
در سال‌های اخیر، پیشرفت تکنولوژی در جراحی‌های آرتروسکوپی باعث شده تا اغلب درمان‌ها به‌صورت کم‌تهاجمی، بدون برش باز و با دوران نقاهت کوتاه‌تر انجام شوند. در ادامه با انواع آسیبهای لیگامانی زانو، روش‌های درمان و جراحی‌های بازسازی آن‌ها آشنا می‌شویم.
فهرست مطالب
انواع آسیب‌ها و جراحی‌های لیگامانی زانو
۱. بازسازی رباط صلیبی قدامی (ACL Reconstruction)
رباط صلیبی قدامی (ACL) مهم‌ترین رباط در حفظ پایداری زانو است و آسیب آن از شایع‌ترین صدمات ورزشی محسوب میشود.
شرح جراحی: در این عمل، رباط پاره‌شده با یک گرافت تاندونی جایگزین میشود. این گرافت ممکن است از تاندون کشکک (Patellar tendon)، تاندون همسترینگ (Hamstring tendon) یا گرافت مصنوعی باشد.
موارد نیاز:
- پارگی کامل رباط و ناپایداری واضح زانو
- قفل شدن یا خالی کردن زانو
- عدم پاسخ به درمان غیرجراحی
مزایا: - بازگرداندن ثبات مفصل
- پیشگیری از آسیب منیسک و آرتروز
- امکان بازگشت به ورزش حرفهای پس از دوره توانبخشی
۲. ترمیم یا بازسازی رباط صلیبی خلفی (PCL Repair / Reconstruction)
رباط صلیبی خلفی (PCL) در پشت زانو قرار دارد و پارگی آن کمتر از ACL اتفاق می‌افتد.
شرح: در صورت پارگی کامل، با روش آرتروسکوپی و گرافت‌های مشابه ACL بازسازی میشود.
اندیکاسیون‌ها:
- پارگی کامل با ناپایداری قابل توجه
- آسیب همزمان چند رباط
فواید: - حفظ ثبات زانو
- جلوگیری از فرسایش مفصل در طول زمان
۳. بازسازی لیگامان جانبی داخلی (MCL Reconstruction)
رباط MCL در قسمت داخلی زانو قرار دارد و معمولاً در اثر ضربه به خارج زانو آسیب می‌بیند.
درمان: اغلب با فیزیوتراپی و بریس درمان میشود، اما در پارگیهای کامل یا همراه با آسیبهای دیگر نیاز به جراحی دارد.
فواید جراحی:
- بازگرداندن پایداری داخلی
- پیشگیری از ناپایداری مزمن و درد در فعالیت‌ها
۴. بازسازی لیگامان جانبی خارجی (LCL) و لیگامان‌های پس‌جنبانی
این نوع آسیب‌ها نادرترند اما در صورت آسیب چندگانه یا ضربه شدید، ممکن است باعث ناپایداری شدید خارجی زانو شوند.
جراحی: معمولاً همراه با بازسازی ACL یا PCL انجام میشود تا ثبات کامل مفصل بازیابی شود.
۵. بازسازی چند لیگامان (Multiligament Reconstruction)
در برخی صدمات شدید، ممکن است چند رباط زانو به‌طور همزمان پاره شوند. در این شرایط جراحی ترکیبی شامل بازسازی ACL، PCL، MCL و گاهی LCL انجام میشود. این موارد نیازمند تیم جراحی باتجربه و برنامه توانبخشی طولانی‌تر هستند.
آسیبهای منیسک زانو
منیسک زانو مانند بالشتک ضربه‌گیر بین استخوان ران و ساق عمل می‌کند. آسیب منیسک میتواند به‌صورت ناگهانی (در اثر پیچ‌خوردگی یا ضربه) یا تدریجی (در اثر ساییدگی) ایجاد شود.
علائم:
- درد در عمق زانو
- تورم و محدودیت حرکت
- قفل شدن یا صدای کلیک هنگام حرکت
انواع پارگی منیسک
- پارگی طولی (Longitudinal)
- پارگی شعاعی (Radial)
- پارگی سدل‌شکل (Bucket Handle)
- پارگی پیچیده یا مخلوط
🔹 موارد نیاز به جراحی منیسک
- پارگیهای قابل ترمیم در ناحیه دارای خون‌رسانی (بخش بیرونی منیسک)
- پارگی‌هایی که باعث قفل شدن زانو می‌شوند
- آسیبهای همزمان با پارگی لیگامانی
- پارگیهای مزمن که با درمان غیرجراحی بهبود نیافته‌اند
روش‌های جراحی منیسک
- منیسکوتومی (Partial Meniscectomy): برداشتن قسمت آسیب‌دیده منیسک
- ترمیم منیسک (Meniscus Repair): بخیه‌زدن و بازسازی منیسک در پارگیهای قابل ترمیم
- پیوند منیسک (Meniscus Transplant): در موارد نادر، استفاده از منیسک اهدایی برای جایگزینی کامل
چه زمانی آسیبهای لیگامانی نیاز به جراحی دارند؟
- وجود ناپایداری قابل توجه زانو
- شکست درمان‌های غیرجراحی مانند فیزیوتراپی
- پارگی کامل لیگامان‌ها در ورزشکاران حرفهای
- آسیب چند لیگامانی
- قفل شدن یا خالی کردن زانو
- درد مزمن و محدودیت عملکرد
مزایای جراحی‌های لیگامانی زانو
- بازگشت ثبات طبیعی مفصل
- کاهش درد و التهاب
- بهبود عملکرد حرکتی و توان ورزشی
- پیشگیری از آسیبهای ثانویه (منیسک و آرتروز)
- امکان بازگشت به فعالیت‌های ورزشی سنگین
نکات مهم پیش از تصمیم به جراحی
- موفقیت جراحی به زمان مناسب مداخله، مهارت جراح و برنامه فیزیوتراپی پس از عمل بستگی دارد.
- انتخاب نوع گرافت (تاندون طبیعی یا مصنوعی) بر اساس سن، فعالیت و نوع آسیب انجام میشود.
- در برخی آسیب‌ها، ابتدا درمان محافظه‌کارانه امتحان میشود و در صورت شکست، جراحی انجام می‌گیرد.
نتیجه‌گیری نهایی
آسیبهای لیگامانی زانو اگر به‌موقع درمان نشوند، می‌توانند عوارضی جدی مانند ناپایداری مفصل، کاهش دامنه حرکتی و حتی آرتروز زودرس به همراه داشته باشند.
پیشرفت روش‌های آرتروسکوپی و بازسازی رباطها این امکان را فراهم کرده است که بیماران، به‌ویژه ورزشکاران، بتوانند پس از جراحی به سطح فعالیت قبلی خود بازگردند.
انتخاب روش مناسب، فیزیوتراپی اصولی و پیگیری بعد از عمل، نقش حیاتی در موفقیت درمان دارند.
در نتیجه، اگر از درد، ناپایداری یا قفل شدن زانو رنج می‌بری، مشاوره با جراح متخصص زانو میتواند به حفظ سلامت مفصل و بازگشت سریع‌تر به زندگی عادی و ورزشی کمک کند.
سؤالات متداول آسیبهای لیگامانی زانو
آیا همه پارگیهای لیگامانی نیاز به جراحی دارند؟
خیر. پارگیهای جزئی یا آسیبهای خفیف معمولاً با فیزیوتراپی و بریس قابل درمان هستند. جراحی فقط برای پارگیهای کامل یا ناپایداری واضح انجام میشود.
چه مدت بعد از جراحی میتوان ورزش کرد؟
بسته به نوع جراحی، معمولاً بین ۶ تا ۹ ماه زمان نیاز است تا بیمار بتواند به فعالیت‌های ورزشی بازگردد.
آیا جراحی آرتروسکوپی دردناک است؟
خیر، با بیحسی یا بیهوشی کامل انجام میشود و درد پس از عمل با داروهای مسکن کنترل میگردد.
آیا احتمال پارگی مجدد وجود دارد؟
در صورت انجام فیزیوتراپی صحیح و رعایت مراقبتها، احتمال آن بسیار کم است؛ اما حرکات پرفشار یا بازگشت زودهنگام به ورزش میتواند خطر را افزایش دهد.
آیا پس از جراحی لیگامانی زانو میتوان به ورزش حرفهای بازگشت؟
بله، بسیاری از ورزشکاران حرفهای پس از بازسازی موفقیتآمیز ACL یا سایر رباطها، به سطح عملکرد قبلی خود بازمیگردند.